Afrika’nın paylaşılmasından sonra başlayan gerginlik gün geçtikçe artmış, 1. ve 2. Fas krizleri sonrasında ise tavan yapmıştı. Bu noktada Fas krizlerinin -özellikle de Agadir Krizi olarak bilinen 2. Fas Krizi’nin- anlaşılması, 1. Dünya Savaşı’nı doğru analiz edebilmek için zaruridir.

Afrika’nın paylaşıldığı esnada Almanya, henüz birliğini yeni sağlamıştı ve dünya sahnesine atılmaya hazır durumda olduğunu düşünüyordu. Her ne kadar 1871’de Fransa’yı yenip Paris’e kadar ilerleyerek kendisini kanıtlamış olsa da halen, İngiltere ve Fransa ile sömürgecilik konusunda rekabet etmekten çok uzaktaydı. İngiltere, Fransa, Belçika, Portekiz gibi birbirine yakın olan ülkeler Afrika’nın çok büyük bir kısmını almışken Almanya sadece Mozambik, Kamerun, Namibya gibi çok da parlak olmayan sömürgeler ile yetinmek zorunda bırakılmıştı. Bu durumdan rahatsız olan Almanya daha fazlasını istiyordu. Fas ise bunun için iyi bir adaydı. Hem stratejik konumu hem de Cebelitarık Boğazı’nın karşısında olması Avrupalı devletleri fazlasıyla cezbediyordu. Aslında detaylı bir biçimde anlatacağım Agadir Krizi öncesinde de Avrupalı devletler, bu sebeple Fas için bir kez daha karşı karşıya gelmişlerdi. Bu süreçte yaşanan zıtlaşmalar sonrası 1905’te Fas’ta uluslararası bir konferans yapılması kararlaştırılmıştı[1]. Almanya bu konferansta daha önde olduğunu ve istediğini alacağını düşünüyordu. Fakat beklenenin aksine bu konferans Almanya için hezimetle sonuçlandı. İngiltere, ABD gibi devletler ve hatta Almanya’nın Üçlü İttifak’ında bulunan İtalya bile Fransız politikasını desteklemişti[2]. Bu sonuç Almanya’yı Fas için olan planlarını ertelemek zorunda bıraktı.

Aradan geçen 6 yılın ardından Fas’ta, Sultana karşı çıkan bir isyan bu krizi tekrar alevlendirdi. Bu ayaklanma tehlikeli bir seviyeye ulaşınca Fas Sultanı Fransa’dan yardım istedi ve Fransa, donanmasını ve yakındaki Cezayir’de bulunan birliklerini göndererek ayaklanmaya müdahale etti. Almanlar bu ayaklanmanın Fransa’nın Fas üzerindeki kontrolünü arttırmak amacı ile Fransızlar tarafından kışkırtıldığını düşünüyordu. Bu sebeple Fransızlar asker gönderdiğinde kendileri de kritik bir konumda olan Agadir Limanı’na “Panther” isimli bir gemiyi gönderdiler. Amaçları sözde Alman ticari kazanımlarını korumak olsa da bu amaç daha önce belirttiğim üzere çok açıktı. Ayrıca bu kriz esnasında Almanlar halen Bismarck’ın politikasını devam ettiriyor ve İngiltere gibi ülkelerin karışamayacağını düşünüyordu. Fakat bu olay sonrasında Almanlar, İngiltere ve İtalya öncülüğünde uluslararası kamuoyunda büyük tepkilerle karşılaştı. Durum daha da kızışınca üç ülke de savaşa hazırlanmaya başladı. Her ne kadar Alman Kayzeri II. Wilhelm ve Alman generaller kendinden emin bir şekilde savaş isteseler de mantıklı bürokratlar ve deneyimli diplomatlar bunun ütopik bir düşünce olduğunun farkındaydı. Bu sebeple zor da olsa Alman üst yönetimini son kez geri adım atmaya ikna ettiler ve böylece 2. Fas krizi de Almanlar adına hezimetle sonuçlanmış oldu.

Kayzer II. Wilhelm

Özellikle Agadir Krizi (2. Fas Krizi) bu noktada Almanların artık geri adım atmayacağını, yaşanacak bir sonraki krizin savaşla sonuçlanacağını tüm dünyaya göstermiş oldu. Ayrıca bu kriz Almanya’ya önemli çıkarımlar da yarattı. Almanya bu kriz sonrası İtalya’dan ziyade tek gerçek müttefikinin Avusturya-Macaristan olduğunu anladı ve kendilerini çöküşe sürükleyen Bismarck dönemi politikalarının artık sürdürülemeyeceğini fark etti[3]. Agadir Krizi ve öncesi, bizlere en başta bahsettiğim genellemenin yanlışlığının yanı sıra, aynı zamanda diplomaside tek bir adamın karizmasına, yeteneğine ve gücüne bağlı politikaların sürdürülebilir olmadığına; kurumsallaşmış ve uluslararası arenada saygınlığa sahip bir diplomasinin yürütülmesinin her zaman bizleri bir adım daha öne taşıyacağına dair değerli bir ders vermiş oldu.

Mert Kahve

---

[1] Trueman, C. (2015). “The First Moroccan Crisis”. The History Learning Site.

[2] Ibid

[3] Lewis, N. S. (1977). German Policy In Southern Morocco During The Agadir Crisis Of 1911. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/dissertations-theses/german-policy-southern-morocco-during-agadir/docview/302840170/se-2