Osmanlıların Avrupa siyasetine yön verdiği zamanlarda, onlar için kıtada muhaberat faaliyetleri yürüterek adeta gözü kulağı olan ve o dönemde (16.yy) Osmanlı’nın en büyük hasmı olan İspanyollara karşı casusluk yaparak Osmanlılar ile oldukça iyi ilişkiler kurmuş bir halk vardı: Yahudiler. Bu cümleden öncelikli olarak iki temel çıkarım yapmalıyız; bunlardan ilki Osmanlılar ve Yahudilerin muhaberat alanında yüzyıllardır yakın ilişkilerinin olduğudur. Diğeri ise, iki halkın çıkarlarının bundan 500 sene öncesinde bile çeşitli alanlarda paralellik gösterdiği.

Kimi kaynaklar Yahudilerin Osmanlılar ile ilk temasını İstanbul’un fethedildiği yıl olan 1453 olarak işaret etse de, iki halk Orhan Gazi’nin Bursa’yı fethettiği zaman (1326) kesişmişti. Bizans’ın zulmü altında ezilen Yahudiler, Osmanlı Devleti’ni adeta bir kurtarıcı olarak görmüşler ve Bursa’nın fethinin sürecinde Osmanlı için ajanlık yapmışlardır[1]. Yani Yahudilerin Osmanlılarla beraber çalıştığı büyük çaplı ilk ajanlık faaliyeti Bursa’nın fethinde tarih sahnesine çıkmıştır.

 Kayser-i Rum Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesinden sonra ise, Yahudilerin Avrupa’da Osmanlılar için yaptıkları ajanlık çok daha üst düzey bir hal almış ve Avrupa’daki Yahudiler Sultan’ın adeta gözü kulağı olmuşlardır. Bunlarla beraber Fatih, bu Yahudilerin iktisadi ilimlerinden de istifade etmiş, ve devletin kalkındırılmasında Yahudilerin rolünü oldukça ön plana çıkarmıştır[2].

Sultan Süleyman döneminde Devlet-i Aliye’nin en büyük düşmanı olan İspanyollara karşı verilen mücadelede İtalya’daki Yahudi cemaatinin (çoğu Marrano’dur) sağlamış olduğu istihbarat yadsınamaz. Hatta Osmanlıların barış zamanında da İtalya Yahudileri ile, özellikle de Venedik Yahudileri ile, dirsek teması halinde olduğunu belirtelim. Başarılı iş adamları (di gran negotio) olan ajan Venedik Yahudileri yaptıkları düzenli ajanlığın karşılığında Osmanlı ile ticari ilişkilerini geliştiriyorlardı[3].

İtalya’da aynı zamanda Napoli Krallığı’ndaki Yahudilerin de Osmanlı ile sıkı bir ilişkilerinin olduğunu not etmekte fayda var. Hatta 16.yy’nin ortalarında Napoli’de yakalanan iki Yahudi casus, Barbaros Hayrettin Paşa’nın emri altında oldukça karmaşık bir şebeke içinde çalıştıklarını itiraf etmişlerdir.[4] Kral naibi olan Pedro de Toledo, bu ajanların İtalya’daki askeri hareketleri İstanbul’a rapor etmekle kalmayıp, 1528 senesinde Fransa ordusunun Krallığı işgalinde Fransa ve Osmanlı adına ajanlık yaptığını da kaydetmiştir[5].

Ancak tabii ki, iki halkın istihbarı ilişkisi Türkiye Cumhuriyeti kurulana dek güllük gülistanlık değildi. Filhakika, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında Filistin’de bir Yahudi Devleti kurmaya oldukça hevesli hale gelmiş olan Yahudiler I. Dünya Savaşı’nda İngiltere tarafında Osmanlılara karşı ajanlık yapmışlardır. NİLİ adı verilen bu casusluk şebekesinde Cemal Paşa’nın yatağına kadar girdiği iddia edilen efsanevi Yahudi ajan Sara Aaronsohn ön plana çıkmaktadır. Sara, hem aklını hem de güzelliğini kullanarak Osmanlı subaylarından aldığı bilgileri İngilizlere iletmiş ve İngilizlerin bölgedeki başarılarında büyük etkisi olmuştur[6].

Sara ve NİLİ hikayesi için oldukça kapsamlı bir çalışma gerekir, bu da bu makalenin konusunu aşacaktır. Ancak şu anlık, NİLİ’yi çökerten Cevat Rıfat Bey’in yazdığı “Filistin Cephesinde NİLİ Casusları” adlı kitap konuyla alaklı birinci elden bir çalışma olduğundan meraklı okuyuculara bu nadide eseri okumalarını salık vermekle yetinmekte fayda var.

Muhammed F. Çetinkaya

Yüksek Lisans öğrencisi- Boston University Parde School of Global Studies

---

[1] Okumuş, Y. İ. (n.d.). Batı Asya’da yolları kesişen i̇ki kavim Türkler ve Yahudiler. Mirasimiz Derneği. Retrieved August 24, 2022, from https://mirasimiz.org.tr/blog/page/bati-asya-39-da-yollari-kesisen-iki-kavim-turkler-ve-yahudiler/2054

[2] Ibid.

[3]  Gürkan Emrah Safa. (2017). Sultanın casusları: 16. yüzyılda istihbarat, sabotaj ve rüşvet ağları. Kronik Yayıncılık.

[4] Ibid

[5] Ibid.

[6] Hoş, D. Y., Alperen, D. Ü., Duman, C., Yılmaz, D. O. A., Küçükusta, P. D. A. R., Can, C., Hacıfevzioğlu, D. D. U., Beyazoğlu, İ., Alizade, M., Gezer, G., Ataseven, U., Bulut, F., Özbil, Ö. F., Erdoğmuş, A., Uyanık, Ö., & Aksakal, M. (2021, June 11). Faik Bulut: Osmanlıya karşı i̇ngilizlere Casusluk Yapan yahudi şebekesi Lideri Sara Aaronsohn’un Cemal Paşa Ile Filistin Macerası (I). Independent Türkçe. Retrieved August 24, 2022, from https://www.indyturk.com/node/372086/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/osmanl%C4%B1ya-kar%C5%9F%C4%B1-i%CC%87ngilizlere-casusluk-yapan-yahudi-%C5%9Febekesi-lideri