2020 senesinde, Türkiye’ye COVID-19 virüsünün gelmesinden yalnızca birkaç hafta öncesinde kuzenimle beraber Roma’ya gidecekken ani bir karar değişikliğiyle kendimizi, eşsiz tarihi ile bizi kucaklayan Buhara’nın tarihi sokaklarında bulmuştuk. Bu hayatta verdiğim en doğru kararlardan biri olabilirdi, çünkü Orta Asya’daki bu ülkeye ve tarihine âşık olmuştum. Özbekistan sevgim ve ülkeye merakım işte buradan gelir. Umarım o güzel toprakları bir gün yeniden görebilirim. Bu yazımda ise sizlere o dönemde gördüğüm önemli detaylarla beraber, güncel Türkiye-Özbekistan ilişkilerini, ülkemizin Özbekistan’a yatırımlarını ve ilişkilerin güncel seyrini aktaracağım.

Registan Meydanı

Güncel Türk-Özbek İlişkileri

Ülkemiz, Özbekistan’ı 16 Aralık 1991’de tanımış ve bağımsızlıklarını tanıyan ilk ülke olmuştur. Aynı zamanda Özbekistan’da Büyükelçilik açan ilk ülke de Türkiye’dir. Mirziyoyev’in 2016’dan bu yana gerçekleştirdiği reformlar karşılıklı bağları artırmış ve iki ülkenin diplomatik ilişkilerinin seyri artarak devam ederek 2018’de Yüksek Düzeyli Stratejik İş Birliği (YDSK) kurulması için anlaşmaya varılmıştır. Dikkat çekmemiz gereken bir diğer husus ise 2016’dan bu yana iki ülke arasında devamlı olarak heyet ziyaretlerinin gerçekleştiğidir[1]. En son olarak da Cumhurbaşkanı Erdoğan bu yılın mart ayında YDSK’nın ikinci toplantısı münasebeti ile Özbekistan’a ziyaret gerçekleştirmişti. Bu toplantıda özellikle ekonomik olarak önemli kararlar alındı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dediklerini aktaracak olursak:

“Ticaret hacmimiz geçtiğimiz sene yüzde 72’ye yakın bir artışla 3,6 milyar doları aştı. En kısa sürede-bir yıl hedef koyduk-5 milyar dolar hedefini yakalayacağız diyoruz. Ardından bununla da kalmayacak, bilahare atacağımız ortak adımlarla çıtayı 10 milyar dolar seviyesine çıkaracağız.” [2]

Bunlarla beraber, savunma sanayiden ekonomiye kadar çok geniş kapsamlı 10 anlaşmanın da bu ziyarette imzalandığını not etmekte fayda var. İki ülkenin ortak kaygılar bu anlaşmaların imzalanmasının önünü açmış oldu aslında. Bunlardan en önemli iki kaygı, Putin’in savaşı ve Afganistan’da Taliban yönetiminin siyasi ve ekonomik istikrarı sağlayabilmesidir. İki ülke, Afganistan konusunda ortak diplomasi çabaları yürüttükleri pek tabii söylenilebilir.[3]

AA

Taşkent ve Türk Yatırımları

Özbekistan’ın başkenti, Kazakistan sınırının hemen yanı başında bulunan Taşkent’tir. Türk Havayolları’nın direkt uçuşu ile 5 saatlik bir süre içinde ulaşılabilecek olan bu şehrin eski semtlerinde Sovyet mimarisinin etkisini görmek mümkün. Ancak şehrin yeni semtlerine gittiğimiz zaman bizleri bambaşka bir şehir karşılıyor; kocaman bulvarlar, ultra-lüks oteller ve Türk inşaat firmalarının başlatmış olduğu inşaat çalışmaları. Özbekistan gelişmekte olan bir ülke ve özellikle Taşkent’te inşaata oldukça önem veriliyor. Şehirdeki bu dönüşümü de Türk firmaları sağlıyor dememiz mümkün. Hatta Orta Asya’daki en uzun gökdelen olacak binayı, bir Türk şirketi yapacak. 

Özbekistan’da 2021 yılında  407 Türk sermayeli firma açılması, ve Türkiye’nin bu alanda birinci olması not edilmesi gereken önemli bir diğer husustur. Bunlarla beraber, 2 bin 123 firma ile Türkiye; Rusya ve Çin’den sonra Özbekistan’da en çok firması bulunan üçüncü ülke konumundadır.[4]

AA

Riskler, Ziyaretler ve İlişkiler 

            Özbekistan 30 milyonu aşan nüfusu ile bölgede en büyük nüfusa sahip olan ülke konumundadır. Aynı zamanda stratejik olarak konumu da bu ülkenin önemini artırır. Türkiye ve Özbekistan ilişkilerini incelediğimizde karşımıza ortak kaygılar ve ortak amaçlar çıkmakta. Bu anlamda bölgede Türkiye’ye en yakın ülke olan Özbekistan’daki ekonomik, askeri ve diplomatik ilişkilerimizin artarak devam etmesi gerek. Siyasi olarak da Özbekistan’ın stabil ortamından ötürü Türkiye açısından ikili ilişkilerin devamında herhangi bir risk görülmüyor. Henüz 2022 Mart ayında Cumhurbaşkanı bir ziyaret gerçekleştirmiş olsa da yakın zamanda Şangay İşbirliği Teşkilatı toplantısı gerçekleştirilecek. Bu toplantıya Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da katılımını göreceğiz. Her ne kadar Teşkilat’ın toplantısı vesilesi ile gerçekleşmesi muhtemel bir ziyaret olsa da, Özbek topraklarında olduğundan ve Mirziyoyev de toplantıya katılacağından ötürü, iki lider yeniden görüşecektir. Bu ziyaret ile diplomatik ve ticari ilişkilerin boyutunun daha da artmasını ve aynı zamanda kültürel ilişkilerin çok daha ön plana çıkarılmasını bekliyorum.

Muhammed F. Çetinkaya

Yüksek Lisans öğrencisi- Boston University Pardee School of Global Studies

---

[1] Türkiye – özbekistan Siyasi i̇lişkileri / T.C. Dışişleri Bakanlığı. (n.d.). Retrieved September 3, 2022, from https://www.mfa.gov.tr/turkiye-ozbekistan-cumhuriyeti-siyasi-iliskileri.tr.mfa

[2] Cumhurbaskanligi@tccb.gov.tr. (n.d.). “Atacağımız Ortak Adımlarla özbekistan’La Ticaret hacmimizi 10 Milyar Dolar Seviyesine çıkaracağız”. Ana Sayfa. Retrieved September 3, 2022, from https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/136309/-atacagimiz-ortak-adimlarla-ozbekistan-la-ticaret-hacmimizi-10-milyar-dolar-seviyesine-cikaracagiz-

[3] Topsakal, İ., Kutluk Kağan Sümer İstanbul ÜniversitesiCumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, & Yaşar SarıHaydar Aliyev Avrasya Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi. (1970, March 30). Uzmanlar Cevaplıyor: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın özbekistan Ziyareti, i̇kili i̇lişkiler ve bölgesel etkileri. SETA. Retrieved September 3, 2022, from https://www.setav.org/uzmanlar-cevapliyor-cumhurbaskani-erdoganin-ozbekistan-ziyareti-ikili-iliskiler-ve-bolgesel-etkileri/

[4] Ibid.